دومین گزارش اطمینان دهی با تمرکز بر شفافیت و پاسخگویی در پروژه های زیربنایی عام المنفعه منتشر شد

کابل ، ۵ قوس ۱۳۹۸ : ابتکار شفافیت زیربناء افغانستان گزارش دوم اطمینان دهی خویش را با تمرکز بر شفافیت و پاسخگویی در پروژه های زیربنایی عام المنفعه در یک برنامه با حضور داشت، جلالتمآب دوکتور مصطفی مستور، وزیر اقتصاد و رئیس گروه نهاد های ذیدخل ابتکار شفافیت زیربنا افغانستان، جلالتماب یما یاری، وزیر ترانسپورت، جلالتماب محمد گل خلمی ، وزیر انرژی و آب، محترمه خاطره سادات، معین وزارت شهرسازی و اراضی و محمد صدیق صاحبزی، معین تخنیکی و ساختمانی شاروالی کابل را رسماً منتشر کرد.  نماینده های ارشد سکتور خصوصی و جامعه مدنی، استادان پوهنتون و همکاران بین المللی نیز در این برنامه حضور داشتند.

گزارش اطمینان دهی پژوهشی است که بر اساس آن اطلاعات تخنیکی پروژه های زیربنایی بررسی شده، نگرانی ها شناسایی و به زبان عام فهم ترجمه میشود که در نهایت در اختیار مردم قرار میگیرد. این گزارش شهروندان وگروه نهاد های ذیدخل را کمک میکند تا موضوعات مهم سکتور یربنا را درک نموده و تصمیم گیران را پاسخگو قرار بدهند. هدف از برگزاری برنامه امروز، نشر  دومین گزارش اطمینان دهی ابتکار شفافیت زیربنا افغانستان  است. در این گزارش در ابتدا سطح نشر اطلاعات در ۱۵ نهاد تدارکاتی مورد بررسی قرار گرفته شده است و در ادامه موضوع شفافیت و حسابدهی به صورت عمیق تر در ۲۰ پروژه انتخاب شده از ۴ اداره (وزارت ترانسپورت، وزارت شهرسازی و اراضی ، وزارت انرژی و آب و شاروالی کابل) مورد بررسی قرار گرفته است. گزارش اطمینان دهی در کنار این که وضعیت نشر اطلاعات بررسی کرده است، موضوع داوطلبی، سطح رقابت و مدیریت پروژه ها را نیز به صورت جدی مورد بررسی قرار داده است.

یافته های این گزارش نشان میدهد که، میزان انتشار اطلاعات در مقایسه با معیارهای انتشار اطلاعات ابتکار شفافیت زیربنای افغانستان بسیار کم است. افزون بر آن، یافته‌های گزارش، نشان می‌دهد که سیستم تدارکات الکترونیکی و باز دولت افغانستان که یک پلت‌فُرم نشر ملی است، به طور منظم توسط نهادهای تدارکاتی آپدیت نشده و یا اطلاعات واردشده توسط نهادهای تدارکاتی ناقص است.

نهادهای تدارکاتی ۵۷٪ از اطلاعات درخواست‌شده را منتشر می‌کنند و میزان انتشار بنا به درخواست از یک نهاد به نهاد دیگر بین ۹۳٪ تا ۶٪ متفاوت است. همچنین مشخص شده است که بیش‌تر نهادهای تدارکاتی از معلومات کافی درباره قانون دسترسی به اطلاعات و برنامه ابتکار شفافیت زیربنا برخوردار نیستند. اخیراً، سکرتریت خاص مبارزه علیه فساد اداری از آن عده نهاد های  تدراکتی که با ابتکار شفافیت زیربنا تفاهم نامه   امضا کر ده اند، درخواست کرده است تا اطلاعات پروژه را بر اساس استاندارد ابتکار شفافیت زیربنا منتشر کنند؛ بااین‌حال این هدف به‌درستی درک و اجرا نشد.

جلالتمآب دوکتور مصطفی مستور، وزیر اقتصاد و رئیس گروه نهاد های ذیدخل ابتکار شفافیت زیربنا افغانستان  که در جریان این برنامه سخنرانی می نمود گفت : مطالعات نهاد ابتکار شفافیت زیربناء افغانستان  نشان می‌دهد که بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۸ حدود ۳۳ میلیارد دالر آمریکایی  از طریق بودجه انکشافی ملی برای بازسازی و احیا زیربنا ها به مصرف رسیده است. و تنها در ۵ سال اخیر در حدود ۱۱ میلیارد دالر (۱۰,۹۵۹,۷۲۵,۳۹۹) از طریق بودجه ملی در بخش زیربنا هزینه شده است. افزون بر این، جامعه بین‌المللی سرمایه‌گذاری چشمگیری را برای بازسازی افغانستان انجام داده است. بر اساس گزارش بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان، تنها دولت ایالات متحده آمریکا ۱۳۳ ملیارد دالر  را از سال ۲۰۰۲ تاکنون برای بازسازی افغانستان مصرف کرده است.

جلالتماب انجینر یما یاری، وزیر ترانسپورت گفت: ابتکار شفافیت زیربنا افغانستان ادارات را وادار می سازد که چالش های مدیریتی از جمله مدیریت تطبیق پروژه ها و نشر اطلاعات را بهبود بخشند.

جلالتماب محمد گل خلمی ، وزیر انرژی و آب نیز ایراد فرمود : وزارت انرژی و آب به مردم افغانستان تعهد می نماید که اصلاحات قابل توجه ای را در مراحل ابتدایی پروژه بخصوص در بخش دیزاین پروژه بیاورد. همچنین موضوع کنترل کیفیت و نظارت را نیز توجه جدی نماید. وی تاکید داشت برای افزایش اعتماد بین وزارت انرژی و آب و شرکت های ساختمانی نشست های آگاهی دهی نیز برگزار می شود

محترم صبغت الله کریمی، رئیس دارالانشاء ملی ابتکار شفافیت زیربناء افغانستان که در جریان این برنامه سخنرانی می نمود، گفت : تحقیقات ما نشان میدهد که، باورمندی سکتور خصوصی به پروسه های تدارکاتی کشور کمتر شده است و علاقه مندی کمی برای اشتراک در روند داوطلبی پروژه ها دارند. این معضل عوامل متعددی دارد که طویل بودن پروسه های تدارکاتی، عدم شفافیت و استفاده از روشهای قدیمی داوطلبی از جمله این مشکلات می باشد. برای مثال تا هنوز اسناد داوطلبی پروژه ها به شکل هارد تسلیم می شود که این خود زمینه دستکاری در اسناد تدارکاتی را فراهم می سازد. یافته‌های گزارش حاکی از آن است که روند داوطلبی به طور متوسط در ۲۰ پروژه انتخاب شده ۳۳۶ روز طول می‌کشد؛ درحالی‌که معمولاً در داوطلبی باز ملی نباید از ۱۲۰ روز (۴ ماه) و در روش داوطلبی بین‌المللی نباید از ۱۵۰ روز (۵ ماه)، تجاوز کند. این تأخیر در روند داوطلبی سبب دلسردی سکتور خصوصی برای سرمایه گذاری در بخش زیربنا شده است.  وی همچنین تاکید داشت که به صورت کل سکتور زیربنا با دو کتگوری چالش عمده روبرو است ۱- چالش در مرحله تدارکات و تطبیق پروژه و ۲- چالش در قسمت پروژه سازی می باشد که نیاز است تا گام های اساسی برای حل این چالشها برداشته شود.

در این برنامه همچنین  محترم محمد صدیق صاحبزی، معین تخنیکی و ساختمانی شاروالی کابل  در قسمت تطبیق معیارهای نشر اطلاعات ابتکار شفافیت زیربنا افغانستان صحبت نمود. در ادامه نیز محترم عبدالحمید حبیبی، رئیس اتحادیه شرکتهای ساختمانی ، نماینده سکتور خصوصی و انجینر بریالی عمرزی، رئیس سازمان هماهنگی انجو ها و نماینده سکتور خصوصی برای بهبود وضعیت سکتور زیربنا صحبت نمودند.

یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که تعداد داوطلبین واجد شرایط برای پروژه‌های بزرگ زیربنایی بیشتر است. از ۲۰ پروژه انتخاب‌شده برای این گزارش، در ۵ پروژه آن، تنها یک داوطلب در روند داوطلبی شرکت کرده است که این امر منجر به اعلان دوباره داوطلبی شده است. همچنین برخی پروژه‌های داوطلبی، برای پیدا کردن داوطلب واجد شرایط چهار بار اعلام شده است. به طور متوسط، سطح رقابت در پروژه‌های ارزیابی شده ۳٫۸۷ داوطلب در هر پروژه است. دلیل اصلی سطح رقابت پایین در داوطلبی‌ها، به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ، پروسه تصمیم‌گیری آهسته، عدم اعتماد به پروسه ارزیابی و عدم انعطاف‌پذیری معیارهای داوطلبی است. سطح رقابت در پروژه‌های کوچک نتایج بهتری را نشان می‌دهد.

مدیریت کیفیت در پروژه‌های انتخاب‌شده نیز نگران‌کننده است. در پروژه‌های قراردادشده اخیر، کاستی‌های قابل‌توجهی مشاهده می‌شود. ساخت‌وساز در پروژه‌های در حال تطبیق از سروی نادرست، طراحی کم‌‌کیفیت، عدم تخصص در نظارت و انتخاب قراردادی‌های فاقد ظرفیت، متأثر است. مصونیت در تطبیق پروژه‌های ساختمانی نکته مهم دیگری است که توسط تیم اطمینان‌دهی بررسی شده است. یافته‌های ما نشان می‌دهد که مصونیت در پروژه به طور چشمگیری توسط قراردادی‌ها نادیده گرفته می‌شود. مصونیت در پروژه به‌صراحت در قراردادها ذکر نمی‌شود و ازاین‌رو توسط نهادهای تدارکاتی و هم توسط قراردادی‌ها نادیده گرفته می‌شود. در بیش‌تر پروژه‌ها کارگران مجهز به تجهیزات محافظت شخصی کامل نبودند و مدیریت سایت پروژه بسیار ضعیف بوده است.

با در نظر داشت یافته‌های این گزارش، توصیه‌های مشخص برای سه گروه مختلف ذی‌دخل (دولت، سکتور خصوصی و جامعه مدنی) مطرح شده است. دولت جمهوری اسلامی افغانستان باید به یافته‌ها و نگرانی‌های مندرج در این گزارش و مواردی که در نسخه‌های بعدی گزارش مطرح می‌شود، توجه کند.

در قسمت انتشار اطلاعات، نیاز است تا سیستم تدارکات الکترونیکی و باز افغانستان، برای انطباق اطلاعات در سطح پروژه و اطلاعات سطح قرارداد و رابطه بین این دو، به‌روزرسانی و مدرن‌سازی شود” استفاده از معیارهای استاندارد قرارداد باز برای پروژه های زیربنایی “می‌تواند ابزار جامعی برای دست‌یابی به این هدف باشد. دولت باید با ایجاد روش داوطلبی الکترونیکی در قالب سیستم تدارکات الکترونیکی و باز افغانستان روند داوطلبی را بهبود بخشد. این امر به طور بالقوه می‌تواند موجب صرفه‌جویی در وقت و افزایش رقابت در داوطلبی شود.

 با تأیید یافته‌های گزارش اطمینان‌دهی سال ۲۰۱۸، پروسه‌های آماده‌سازی پروژه دارای نقایص زیادی است. بهبود ظرفیت نهادهای تدارکاتی در آماده‌سازی و تدارک درست پروژه‌ها از ایجاد بسیاری از چالش‌های موجود در مراحل تطبیق و بهره‌برداری پروژه‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین سکتور خصوصی می‌تواند نقش اساسی در ایجاد شفافیت و اطمینان دهی بازی کند. سکتور خصوصی باید در ارائه خدمات باکیفیت مطابق با جدول زمانی و بودجه قرارداد تلاش کند. این امر با ایجاد ظرفیت در ادارات شرکت‌های خصوصی و جذب نیروی کار شایسته از طریق رقابت آزاد و عادلانه امکان‌پذیر خواهد بود. افزون بر اینکه سکتور خصوصی باید با هماهنگی دولت افغانستان ابتکار عمل را در دست گرفته و با ارزیابی شرکت‌های محلی، آنها را برای حضور فعال در داوطلبی‌ها به‌منظور تقویت رقابت عادلانه ترغیب کند.

یکی از ابتکارات خوب جامعه مدنی برای تقویت حسابدهی اجتماعی، راه‌اندازی برنامه های شهروند محور با استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای دخیل سازی شهروندان به منظور شریک‌سازی نگرانی‌هایشان درباره پروژه‌های زیربنایی است.

ابتکار شفافیت زیربناء در نظر دارد تا در سال پیش رو در کنار تعقیب توصیه های این گزارش با اداره تدارکات ملی برای تطبیق معیارهای شفافیت زیربنا (OC4IDS) کار نماید این کار باعث بهبود روند نشر اطلاعات و سیستم سازی می شود. همچنین در گزارش سوم اطمینان که در سال پیش رو انجام می شود، این ابتکار بر روی نهاد های بیشتر تدارکاتی تمرکز خواهد کرد.